Brutalisme in België: wandeling langs het bruutste van Leuven

Leuven is een liefelijke studentenstad met veel terrasjes, gotische gebouwen en groen. Daartussendoor staan op soms onvermoede plekken uiterst brute gebouwen die opvallend goed inblenden met de omliggende historische bebouwing en het groen. Het Boudewijnstadion is een prachtige brute diamant. De tribune lijkt op een gestolde golf in zichtbeton.

Het is deze ochtend helemaal niet mijn plan om naar Leuven te gaan. Vanuit Brussel vertrekt de vertraagde trein naar Leuven op het perron en tijdstip waarop ik de trein naar Louvain-la-Neuve verwacht. Ik had mijn zinnen gezet om die stad te bezoeken, omdat daar een geheel in modernistisch brutalistische stijl gebouwde studentencampus is met uiterst maffe gebouwen.

Een volgende keer dan maar. Gelukkig heb ik ook voor Leuven een lijstje met brute gebouwen paraat. Voor heel België eigenlijk, alles vastgelegd op een kaart met gebouwen die ik vond op The Brutalism Appreciation Society, Inventaris Onroerend Erfgoed Vlaanderen en internet in het algemeen, met speciale aandacht voor de gebouwen die figureren in Arcadia.

Het Erasmushuis: zichtbeton in het groen

Op weg van het station naar de eerste stop – het Van Den Heuvelinstituut – loop ik een ongepland pareltje tegen het lijf: het Erasmushuis, een kruisvormig gebouw in een parkje, waar de Faculteit Letteren en de faculteitsbibliotheek huisen. Vanaf de stationskant benadrukken de lijnen van de bekisting in het beton de horizontale en verticale geleding in een strak lijnenspel. De entreezijde heeft ook rond vormen, de hal – verder mag ik het gebouw niet in – heeft een fraai cassetteplafond en muren in uitgesproken bruut beton.

Architect Marc Dessauvage was in België een toonaangevend kerkenbouwer en brutalist. Het Erasmushuis was zijn laatste werk en maakte deel uit van een masterplan waar ook een theater, museum en kerk deel van uitmaakten, die nooit gebouwd zijn. In 2025 viert de KU Leuven zijn 600-jarig bestaan. Het streven is om voor die tijd tot een duurzaam en liefst energieneutraal gebouwenpark te komen, maar zo’n betonnen monster laat zich niet makkelijk naar een A-label temmen. Het is dus de vraag wat er met het gebouw gebeurt. Wel lijken de architecturale kwaliteiten en de erfgoedwaarde serieus te worden meegenomen in de plannen.

Snelle feiten Artes Erasmushuis | Leuven | België
➜ Architect: Marc Dessauvage, architectenbureau TED 
➜ Bouw: 1971-1972
➜ Adres: Blijde Inkomststraat 21 | Leuven | België
➜ Brutality ★★★★

Van Den Heuvelinstituut: beton ontmoet baksteen

Het nabije Van Den Heuvelinstituut is ook een universiteitsgebouw en een raar allegaartje van bouwstijlen. Aan de kant van de Dekenstraat ziet het er klassiek historisch bakstenig uit, maar als ik via een open betonnen luchtstraat het nieuwe deel betreed, is het een en al zichtbeton waarmee het interieur is bekleed. Deze uitbreiding uit 1968 heeft een zogenaamde ‘kubistische volumetrie’, de gevel is bekleed met beton met ribbels: ‘expressief gefrijnde beton’ aldus Inventaris Onroerend Erfgoed. Op de binnenplaats achter het gebouw zie je goed hoe het oude (baksteen) en nieuwe deel (prefabbeton met diaginale ribbels) verbonden zijn met luchtbruggen en robuuste trappen.

Snelle feiten Van Den Heuvelinstituut | Leuven | België
➜ Architecten: Jan Delrue en Guido Konings
➜ Bouw: 1968
➜ Adres: Andreas Vesaliusstraat 21, Dekenstraat 2 | Leuven | België
➜ Brutality ★★★★

Volgens Onroerend Erfgoed Vlaanderen is er op de Van Ostaijenlaan nog iets brutalistische te zien van de Leuvense. Dit werk van de Vlaamse modernist Victor Broos valt tegen. Dit heeft weinig met brutalisme te maken, alhoewel de gevel is bekleed met betonpanelen tussen de bandramen en de pijlers bestaan uit donkerder grindbeton. Boven de entree steekt een luifel kordaat de lucht in.

Al in 1958 ontwierp Broos een complex voor Don Bosco bestaande uit een klooster, studentenhuis, kapel en ‘aanhorigheden’, wat dat ook moge zijn. Door geldgebrek duurde het een tijd voordat de bouw begon en werd alleen het studentenhuis gerealiseerd, dat nog steeds onderdak biedt aan 80 studenten.

Snelle feiten Don Bosco Peda | Leuven | België
➜ Architect: Victor Broos
➜ Bouw: 1962-1965
➜ Adres: Paul Van Ostaijenlaan 21 | Leuven | België
➜ Brutality –

Sint-Joannes-Bosco: kerk in betonsteen

Meer Bosco en meer Marc Dessauvage vinden we bij kerk en gemeenschapscentrum Sint-Joannes-Bosco, een lage zaalkerk met gemeenschapscentrum en pastorie. Als basismateriaal gebruikte Dessauvage betonblokken die erg lijken op de B2-betonblokken van Bredero. Boven. deentree is een robuuste pergola. De kerk doet denken aan Bakema’s kerk De Ruimte in Nagele: ook laag, ook gebouwd in betonsteen.

Snelle feiten kerk en gemeenschapscentrum Sint-Joannes-Bosco | Leuven | België
➜ Architect: Marc Dessauvage
➜ Bouw: 1967-1970
➜ Adres: Ortolanenstraat 4-6 | Leuven | België
➜ Brutality ★

Boudewijnstadion: sierlijke tribune

Ik loop verder door Kessel-Lo, dat sinds 1977 een deelgemeente is van Leuven. Tijdens de Tweede Wereldoorlog had dit gebied te lijden onder zware geallieerde bombardementen van station en treinwerkplaatsen. Na de oorlog begon de wederopbouw, waarvoor modernistische stadsplanner Victor Bourgeois de contouren tekende en sociale huisvesting en publieke gebouwen ontwierp. Ook ontwierp hij een sportcomplex waarvan alleen het Boudewijnstadion werd gerealiseerd.

Het uiterst sierlijke dak van de tribune lijkt op een gestolde golf, een vlindervleugel in béton brut waarin alle details van de bekisting in het zicht zijn gelaten. Aan de achterzijde ondersteunen eveneens betonnen steunberen de tribune. De ruimte daartussen is opgevuld met baksteen. Hier bevinden zich kleedkamers en andere ruimtes. De tribune is een magnifiek staaltje betonverwerking. Gelukkig ben ik vanochtend in de verkeerde trein gestapt, anders had ik deze brute schoonheid niet gezien.

Snelle feiten tribune Koning Boudewijnstadion | Leuven | België
➜ Architect: Victor Bourgeois
➜ Bouw: 1955-1959
➜ Adres: Diestsesteenweg | Leuven | België
➜ Brutality ★★★★

Meer blog over België